Sinds de aanslagen op 11 september 2001 op de twee wolkenkrabbers van het WTC in New York en op het Pentagon in Washington, staan radicale moslims in het centrum van de belangstelling van politiek en terreurbestrijding. Na de aanslagen in 2001 volgden aanslagen in Madrid en Londen. In bijna alle Europese landen en in Noord-Amerika zijn sindsdien anti-islam of anti-immigratie partijen in opkomst. Regelmatig ontstaat paniek over een mogelijke of juist voorkomen aanslag.

In Nederland is de radicale islam een relatief nieuw fenomeen. Halverwege de jaren tachtig constateerde de Nederlandse Veiligheidsdienst AIVD (download pdf), dat de eerste moslimradicale groepen voet aan de grond kregen. De AIVD maakt onderscheid tussen jihadistische organisaties en zogenaamde dawa-organisaties. Jihadistische organisaties (‘Jihad’ heeft meerdere betekenissen, maar wordt vooral gebruikt om een heilige oorlog aan te duiden) geloven in het pad van geweld om hun doel te bereiken, namelijk een islamitische staat ingericht volgens de islamitische wet: de sharia. Dawa-organisaties prediken een zeer strikte maar geweldloze, orthodoxe vorm van de islam.

In een onderzoek van de Universiteit van Amsterdam uit 2006, werd gesteld dat een klein deel van de moslimgemeenschap in Amsterdam open staat voor radicalisering. In 2010 publiceerde de Universiteit van Amsterdam een nieuw onderzoek waaruit bleek dat acht procent van de Nederlandse moslims een streng orthodoxe variant van de islam aanhangt. In de grafiek staan de aantallen per bevolkingsgroep. Ook kan je in de grafiek lezen wat orthodox moslim zijn in de praktijk betekent voor deze mensen.

In januari 2002 maakte Nederland kennis met geradicaliseerde moslims van eigen bodem. Twee in Eindhoven opgegroeide jongens werden op de grens van India met Pakistan gedood door het Indiase leger. De AIVD maakte bekend dat ze waren gerekruteerd door een internationaal terroristisch netwerk voor de gewapende islamitische strijd. De jongens zouden daar met behulp van preken en cursussen in de Eindhovense Al-Fourkaan moskee voor zijn klaargestoomd. Moustafa Zanzan maakte met deze jongens het proces van radicalisering door, waarna hij zelf naar eigen zeggen weer deradicaliseerde. NRC Handelsblad publiceerde er dit artikel over.

In 2003 vestigde Samir Azzouz, in de media beter bekend als Samir A., de aandacht op zich. Hij was toen zeventien jaar oud en stond op het punt naar de Russische deelrepubliek Tsjetsjenië te vertrekken om zich daar aan te sluiten bij islamitische strijders. Grens-wachten stuurden hem terug naar Nederland. In oktober 2003 werd Samir A. met vier anderen opgepakt op verdenking van het voorbereiden van een bomaanslag. Twee van hen zouden zijn getraind in Pakistan. In 2004 werd hij weer opgepakt, ditmaal op verdenking van de voorbereiding van een terroristische aanslag. Het lukte justitie toen niet om doorslaggevende bewijzen van terrorisme of het voorbereiden van een terroristische daad aan te dragen. In 2005 werd hij voor de derde keer opgepakt. In 2006 werd een afscheidsvideo gevonden die bewees dat Samir A. iets van plan moet zijn geweest. In oktober 2008 werd A. uiteindelijk veroordeeld tot negen jaar cel. KRO Reporter maakte een uitzending over Samir A.

Op 2 november 2004 werd filmmaker en columnist Theo van Gogh in Amsterdam vermoord. De dader Mohammed Bouyeri (vaak aangeduid als Mohammed B.) werd kort na de moord opgepakt na een vuurgevecht met de politie. Op het lichaam van Van Gogh liet hij twee documenten achter: een open brief aan VVD Tweede Kamerlid Ayaan Hirsi Ali en een afscheidsbrief. In de eerste brief houdt B. aan de hand van Koranteksten een betoog waarin hij de Westerse samenleving in het algemeen en Hirsi Ali in het bijzonder waarschuwt voor de dag des oordeels, waarop alle zielen verantwoording moeten afleggen aan Allah. De afscheidsbrief is een gedicht waarin B. de hoop uitspreekt dat hij na de moord op Van Gogh gedood zal worden. Mohammed B. kreeg levenslange gevangenisstraf opgelegd. De avond na de moord werd op de Dam in Amsterdam een grote rouw-bijeenkomst gehouden. Door het hele land veroorzaakte de moord grote maatschappelijke onrust. Wouter Bos, destijds politiek leider van de PvdA, noemde de moord de Nederlandse versie van 11 september. In de jaren die volgden, werden in verschillende steden moskeeën en islamitische scholen verwoest of vernield. Het laatste geval dateert uit 2010.

Op 10 november 2004 werden de vermeende handlangers van Mohammed B. en Samir A., Jason W. en Ishmail A., gearresteerd in Den Haag. Samen met de broer van Jason W. en enkele anderen zouden zij een terroristische groep vormen, door de AIVD de Hofstadgroep genoemd. Tijdens de arrestatie gooide Jason W. een handgranaat naar de politieagenten die hem kwamen arresteren. In 2003 had W. voor zijn vertrek naar een trainingskamp voor radicale moslims in Pakistan, een afscheidsbrief aan zijn moeder geschreven. Die brief werd later openbaar gemaakt. In een latere NOVA-uitzending werd gesproken over een dodenlijst, samengesteld door Jason W., waar ook toenmalig premier Balkenende op stond. In 2010, tijdens het proces tegen de Hofstadgroep, schreef Jason W. een brief naar de Volkskrant waarin hij aangaf niet meer te geloven in zijn islamitisch radicale ideaal. Jason W. is veroordeeld tot vijftien jaar gevangenisstraf. Na een langdurig proces werd in december 2010 door de rechter bekrachtigd dat de Hofstadgroep een terroristische organisatie is. Kijk hier naar een filmpje over hoe de media berichtte over de zaak van Jason W.

De Hofstadgroep was lange tijd de enige radicale, gewelddadige moslimgroep in Nederland. In december 2010 werd een nieuwe groep opgericht, Shariah 4 Holland. Deze groep maakt zich sterk voor de invoering van islamitische wetgeving en zegt bereid te zijn daarvoor te vechten. In een artikel in de krant Trouw zegt de AIVD de groep in de gaten te houden. Op youtube houdt Shariah 4 Holland een kanaal bij.

De AIVD noemt in haar jaarrapport ook enkele moslimradicale groepen die niet oproepen tot geweld, maar die wel de democratie en het Nederlandse recht afwijzen. Daaronder vallen Tablighi Jamaat (een missiebeweging van de ultra-orthodoxe islam die actief moslims ronselt) en Hizb ut- Tahir. Hizb ut-Tahrir (letterlijk: partij van de bevrijding) heeft als doel de islamitische staat en rechtspraak te vestigen in Nederland en daarbuiten. De beweging mengt zich nadrukkelijk in het Nederlandse debat. Ze brachten een video uit rond de Nederlandse verkiezingen, waarin ze moslims oproepen niet te gaan stemmen.

Sinds de gebeurtenissen in New York van 11 september 2001 is in Nederland veel aandacht besteed aan de radicale islam in eigen land en de Nederlandse connecties met Al-Qaeda. In radicale moskeeën werden bijvoorbeeld preken afgeluisterd en imams werden in de media tot verantwoording geroepen.

Dagblad Trouw houdt een uitgebreid dossier bij over terrorisme in Nederland en de Hofdstadgroep.

Ook NRC Handelsblad heeft een zeer uitgebreid dossier online staan over het Nederlandse debat rond de radicale islam.

Janny Groen is journalist voor de Volkskrant en doet sinds de moord op Theo van Gogh in 2004 onderzoek naar de radicalisering van moslims in Nederland. In het boek Strijdsters van Allah (2006) beschreef ze hoe ze met de vrouwen in en rondom de Hofstadgroep in contact kwam. Ook sprak ze met Soumaya S., de eerste vrouwelijke Nederlandse terrorismeverdachte. Een van de artikelen gaat over hoe vrouwen rond de Hofstadgroep worstelen met het verhoor.

KRO Reporter maakte in 2007 de reportage 'Nederland Missieland', over buitenlandse islamitische missiebewegingen die in Nederland opereren.

Het debat over islam, terrorisme en integratie
Een aantal vragen keert sinds de aanslagen in New York, Madrid, Londen en de moord op Van Gogh in Amsterdam, bij veel mensen terug. Is de islam gewelddadig? Waarom plegen moslims die in westerse landen wonen daar aanslagen? Is de gebrekkige integratie van islamitische immigranten een voedingsbodem voor terrorisme?

De soms gebrekkige integratie wordt in het debat in media en politiek vaak in verband gebracht met de angst voor terrorisme, radicalisering en aanslagen die onder de bevolking leeft. Verschillende incidenten zetten de verhoudingen tussen niet-moslims en de moslimgemeenschap in Nederland op scherp. In november 2004 barstte bijvoorbeeld een nationale discussie los of orthodoxe moslims gedwongen konden worden om handen te schudden met vrouwen. De discussie ontstond toen bij een bezoek van toenmalig minister Verdonk aan een moskee, haar een hand geweigerd werd. PVV-leider Geert Wilders claimt dat de islam een politieke ideologie is. Hij maakte de film Fitna waarmee hij wilde aantonen dat de islam wezenlijk gewelddadig en gevaarlijk is.

Onderzoeksbureau NIPO hield in september 2002 – een jaar na de aanslagen in New York - een onderzoek waaruit duidelijk werd hoe anders Nederlanders over de islam zijn gaan denken. Een Europees onderzoek uit 2008 liet zien dat de angst voor de islam toeneemt. Als gevolg van die angst werden als moslim herkenbare mensen steeds vaker gediscrimineerd. Ook ontstond soms paniek over verdacht gedrag van moslims. Zo werden er in 2005 twee mannen uit een trein gehaald, toen zij zich lang in het toilet ophielden, en lag begin 2010 het treinverkeer rond Den Bosch stil toen een verwarde man in Arabische kledij dreigde een explosief te laten ontploffen.

Tegengeluid
Er werden ook onderzoeken gedaan en artikelen geschreven waarin het onderscheid tussen de islam als geheel en radicalisme of terrorisme duidelijk wordt gemaakt. De islam is een godsdienst en terrorisme is een niet aan de islam gerelateerd verschijnsel, betoogde bijvoorbeeld Mustafa Onlu in Trouw. In dagblad Trouw schreef Marja van Bijsterveldt, van 2002 tot 2007 voorzitter van het CDA, dat moslims niet als groep gestigmatiseerd moeten worden vanwege acties van specifieke groepen of eenlingen.

Moslims die zich niet herkenden in wat er in de media verscheen over hun geloof en die zich zorgen maakten over de groei van anti-islam partijen als de PVV, richtten een website op: www.wijblijvenhier.nl. In de jukebox zijn de rappers Salah Edin en Appa opgenomen, die beiden liedjes maakten over hun positie in de Nederlandse samenleving als moslim en allochtoon.