Geschiedenis
'Red een pandje!' Met die woorden riep in 1964 een verslaggever van het Amsterdamse studentenblad Propria Cures studenten op om mee te doen aan het ‘onverklaarbaar bewoond pandverbeuren’. De verslaggever zag hoe huizen in de Amsterdamse wijk Kattenburg door de gemeente opzettelijk onbewoonbaar werden gemaakt. Dat terwijl er sprake was van grote woningnood. In Nederland – vooral in Amsterdam – stonden mensen in de rij voor een woning terwijl er veel panden leegstonden. Toen de eerste studenten ingingen op de Popria Cures oproep om Kattenburg binnen te trekken, was de kraakbeweging geboren.
Steeds meer georganiseerde kraakacties volgden, met als één van de bekendste het Witte Huizenplan van de Provobeweging (zie het dossier ‘Provo’ voor meer informatie over deze groep) in 1966. Onder het motto ‘Redt un pandje, bezet un pandje’ werden deurposten van leegstaande huizen wit geverfd. ‘Iedereen kan een leegstaand huis binnengaan om er te wonen’, schreef Provo. De wetgeving was vaag, maar volgens de Hoge Raad was kraken geen vorm van huisvredebreuk omdat de panden door niemand gebruikt werden. De krakers raakten steeds bedrevener in het vinden en bezetten van lege panden. Dit leidde tot grote ergernis bij de eigenaren die met juridische middelen, en soms zelfs knokploegen, de krakers er zelf uit probeerden te krijgen. De politie werd in principe pas ingezet als de eigenaar dat bij de rechter afdwongen had. In de roerige jaren zeventig en tachtig ontstond een actieve kraakbeweging en het ‘kraken’ werd een subcultuur.
Steeds meer georganiseerde kraakacties volgden, met als één van de bekendste het Witte Huizenplan van de Provobeweging (zie het dossier ‘Provo’ voor meer informatie over deze groep) in 1966. Onder het motto ‘Redt un pandje, bezet un pandje’ werden deurposten van leegstaande huizen wit geverfd. ‘Iedereen kan een leegstaand huis binnengaan om er te wonen’, schreef Provo. De wetgeving was vaag, maar volgens de Hoge Raad was kraken geen vorm van huisvredebreuk omdat de panden door niemand gebruikt werden. De krakers raakten steeds bedrevener in het vinden en bezetten van lege panden. Dit leidde tot grote ergernis bij de eigenaren die met juridische middelen, en soms zelfs knokploegen, de krakers er zelf uit probeerden te krijgen. De politie werd in principe pas ingezet als de eigenaar dat bij de rechter afdwongen had. In de roerige jaren zeventig en tachtig ontstond een actieve kraakbeweging en het ‘kraken’ werd een subcultuur.
Subcultuur
Hippies, punkers, kunstenaars, muzikanten, politiek activisten; de kraakbeweging bestond en bestaat nog altijd uit een zeer gemengd gezelschap. Terwijl sommige krakers politieke verandering wilden, legden anderen de nadruk op het creëren van vrije ruimtes, waar geen dwang was van staat, ouders, studie of baas. Er werden ateliers, oefenruimtes voor bandjes, weggeefwinkels, cafés, vegetarische en veganistische volkskeukens opgezet en lokale kraakspreekuren georganiseerd. Op die manier creëerden krakers een eigen maatschappij binnen de gewone maatschappij. Een groot aantal gekraakte panden kreeg een nieuwe functie als uitgaansplek. Paradiso en Melkweg in Amsterdam, Nighttown in Rotterdam en Tivoli in Utrecht zijn daar voorbeelden van. Krakers wijzen erop dat zij vervallen monumenten kraken om ze te behouden voor verder verval en ze te redden van de sloop.
Krakers en activisme
Krakers zijn vaak actief in allerlei maatschappelijke bewegingen, zoals in de jaren tachtig de anti-kernwapenbeweging en de antimilitaristische beweging. Tegenwoordig draait het activisme veelal om dierenrechten, asielbeleid en de anders- of antiglobalisten. Meer over aan het kraken gerelateerd activisme vind je in het dossier extreemlinks.
Hoogtepunt: Jaren tachtig
Begin jaren tachtig was de kraakbeweging op haar hoogtepunt. Duizenden mensen in Amsterdam en de rest van het land kraakten. Ook werd de beweging beter georganiseerd. Kraakorganisaties en actiegroepen uit verschillende buurten leerden elkaar kennen en werkten samen bij het verdedigen van panden. Dat gebeurde bijvoorbeeld bij de dreigende ontruiming van de Groote Keijser in 1979: zes kraakpanden aan de Keizersgracht. Er werd besloten actief weerstand te bieden aan de ontruiming door deuren en ramen te barricaderen en in groepen wacht te lopen. Met de leus 'Jullie rechtsorde is de onze niet' keerde de kraakbeweging zich tegen het gezag van rechters, politici, ambtenaren en politie.
De verhouding tussen krakers en politie escaleerde volledig in 1980, na de bezetting van een pand aan de Vondelstraat in Amsterdam. Het huis werd op 23 februari 1980 gekraakt en vrijwel onmiddellijk weer ontruimd. Maar de krakers lieten het er niet zomaar bij zitten. Eerdere botsingen bij ontruimingen met knokploegen en politie hadden de krakers militanter (strijdbaar) gemaakt. Op 29 februari kraakten ze het pand opnieuw. Het pand en de omgeving werden tot ‘de Vondelvrijstaat’ uitgeroepen en de krakers barricadeerden het gebied. De regering, die geen nederlaag wilde lijden, besloot de barricades en de krakers met onbewapende tanks weg te halen. Dat ontaarde in een ware veldslag.
Niet lang daarna werd (op 30 april 1980) Koningin Beatrix gekroond in Amsterdam. Met de leus ‘Geen woning, geen kroning’ gingen krakers en sympathisanten de straat op om de kroning te verstoren en hun punt te maken. Wat een sprookjesachtige dag had moeten worden, mondde uit in een dag vol geweld. De politie wist de militante krakers met moeite weg te houden van de kroningsfestiviteiten. Kijk hier naar een filmpje over de berichtgeving over de dag.
De Vondelstraat betekende een groot succes voor de militante tak van de kraakbeweging, en het machtsvertoon van de politie leverde de krakers sympathie op. Maar niet iedereen in de kraakbeweging was blij met de radicale manier van actievoeren. Rond de Vondelstraat en de Kroningsrellen werd een tweedeling zichtbaar tussen diegenen die zich afkeerden van het geweld en de confrontatie, en zij die de ingeslagen weg tot het uiterste wilden volgen.
In de jaren daarna bleef de kraakbeweging actief. Van tijd tot tijd leidde de ontruiming van kraakpanden tot demonstraties en rellen met de politie, maar tot hevige rellen zoals begin jaren tachtig kwam het niet meer.
Niet lang daarna werd (op 30 april 1980) Koningin Beatrix gekroond in Amsterdam. Met de leus ‘Geen woning, geen kroning’ gingen krakers en sympathisanten de straat op om de kroning te verstoren en hun punt te maken. Wat een sprookjesachtige dag had moeten worden, mondde uit in een dag vol geweld. De politie wist de militante krakers met moeite weg te houden van de kroningsfestiviteiten. Kijk hier naar een filmpje over de berichtgeving over de dag.
De Vondelstraat betekende een groot succes voor de militante tak van de kraakbeweging, en het machtsvertoon van de politie leverde de krakers sympathie op. Maar niet iedereen in de kraakbeweging was blij met de radicale manier van actievoeren. Rond de Vondelstraat en de Kroningsrellen werd een tweedeling zichtbaar tussen diegenen die zich afkeerden van het geweld en de confrontatie, en zij die de ingeslagen weg tot het uiterste wilden volgen.
In de jaren daarna bleef de kraakbeweging actief. Van tijd tot tijd leidde de ontruiming van kraakpanden tot demonstraties en rellen met de politie, maar tot hevige rellen zoals begin jaren tachtig kwam het niet meer.
Anno 2010: Kraken gaat door!
De kraakbeweging is de afgelopen decennia al meerdere malen dood verklaard. Uit onderzoek van de Vrije Universiteit in Amsterdam blijkt dat de kraakscene de laatste jaren sterk is veranderd. Het aantal krakers is sinds de hoogtijdagen in de jaren tachtig flink gedaald en de Amsterdamse kraakbeweging van nu kent ongeveer twee- tot driehonderd 'echte krakers' en een aantal sympathisanten. Ook het karakter lijkt veranderd. Zo deed het fenomeen kraaktoerisme zijn intrede: buitenlandse jongeren uit Polen, Engeland, Spanje en Italië betrokken in Nederland leegstaande panden. Volgens de kraakwebsite Kraken gaat door is de kraakbeweging juist nog springlevend en zijn er in Amsterdam alleen al tussen de vijftienhonderd en tweeduizend krakers.
Kon de kraakbeweging in de hoogtijdagen in de jaren tachtig nog op vrij brede maatschappelijke steun voor de achterliggende motieven van de strijd tegen woningleegstand rekenen, nu is er weinig sympathie meer. Tegenstanders van kraken wijzen erop dat leegstand is verminderd, het systeem van antikraak is ingevoerd (studenten of mensen in woningnood krijgen dan legaal een tijdelijk verblijf in een leegstaand pand), en wijzen erop dat kraken een inbreuk is op het eigendomsrecht. Daarnaast worden krakers vaak beschuldigd van het vernielen van woningen. Voorstanders van kraken benadrukken juist dat er nog altijd veel leegstand is.
De Nederlandse politiek heeft de afgelopen decennia steeds meer mazen in de wetgeving weten te dichten om het kraken tegen te gaan. Het kraakverbod uit oktober 2010 kan daarin als sluitstuk worden gezien. Voorheen mochten huizen gekraakt worden die minimaal een jaar leegstonden, nu is dit wettelijk strafbaar. Met de leus ‘Kraken gaat door!’ demonstreren krakers anno 2010 tegen het kraakverbod.
Kon de kraakbeweging in de hoogtijdagen in de jaren tachtig nog op vrij brede maatschappelijke steun voor de achterliggende motieven van de strijd tegen woningleegstand rekenen, nu is er weinig sympathie meer. Tegenstanders van kraken wijzen erop dat leegstand is verminderd, het systeem van antikraak is ingevoerd (studenten of mensen in woningnood krijgen dan legaal een tijdelijk verblijf in een leegstaand pand), en wijzen erop dat kraken een inbreuk is op het eigendomsrecht. Daarnaast worden krakers vaak beschuldigd van het vernielen van woningen. Voorstanders van kraken benadrukken juist dat er nog altijd veel leegstand is.
De Nederlandse politiek heeft de afgelopen decennia steeds meer mazen in de wetgeving weten te dichten om het kraken tegen te gaan. Het kraakverbod uit oktober 2010 kan daarin als sluitstuk worden gezien. Voorheen mochten huizen gekraakt worden die minimaal een jaar leegstonden, nu is dit wettelijk strafbaar. Met de leus ‘Kraken gaat door!’ demonstreren krakers anno 2010 tegen het kraakverbod.
Interviews
Wijnand Duyvendak (53) is ex-kraker en klimaatactivist, en zat van 2002 tot 2008 namens GroenLinks in de Tweede Kamer. Op 14 augustus trad Duyvendak af als Kamerlid, nadat eigen mededelingen over zijn verleden zijn positie in de Tweede Kamer onhoudbaar hadden gemaakt. In zijn boek 'Klimaatactivist in de politiek` bekent hij deel te hebben genomen aan een inbraak in het ministerie van Economische Zaken. De buit bestond uit plannen om kerncentrales te bouwen. In de jaren tachtig was Duyvendak ook redacteur van Bluf! en lid van Onkruit. Duyvendak was aanwezig bij de kraak en ontruiming van de Vondelstraat. Luister hier naar hoe hij dat beleefde.
Isa Kort (19) is student en activist. Ze woont sinds haar zeventiende in een kraakpand in Utrecht en zet zich in voor kraken, het milieu en minderbedeelden, en vecht tegen het kapitalisme, de NAVO en kernwapens - en centrales. In 2009 deed Isa Kort mee met een demonstratie tegen de NAVO. Luister hier naar wat ze daar over te vertellen heeft. Isa werd in juli 2009 geïnterviewd door RTV Utrecht over een kraakpand waar ze net in was getrokken.
Eigen media
Krakers maakten veel pamfletten en posters. Daarmee lieten ze zien welke huizen ze gekraakt hadden, waar ze voor stonden en riepen ze op tot demonstraties. Nog steeds maken krakers veelvuldig gebruik van deze media. Ook hangen zij vaak spandoeken op gekraakte panden: 'Mede mogelijk gemaakt door de kraakbeweging'.
De kraakbeweging had eigen krantjes en een radiostation.
Het blad Bluf! verscheen van januari 1982 tot 1 april 1988 wekelijks met berichten van actievoerders over kraken, anti-militarisme, anti-kernenergie, anti-racisme en anti-fascisme, anti-apartheid en vrouwenstrijd.
Vanaf 1988 verscheen Ravage, een tijdschrift dat berichtte over acties, campagnes en projecten die zich richten tegen ‘het kapitaal en militair geweld gedomineerde wereld’. In 2005 verscheen de laatste papieren editie, sindsdien verschijnt het blad online.
Begin jaren tachtig begon het illegale radiostation Radio de Groote Keijser, later omgedoopt tot Radio de Vrije Keijser, met uitzendingen vanuit het gelijknamige kraakpand. De zender was de spreekbuis voor krakers en sympathisanten en bestaat nog steeds.
Tegenwoordig zijn de meeste krantjes vervangen door digitale versies en wordt er veel gebruik gemaakt van Youtube en andere websites om de boodschap te verspreiden en informatie uit te wisselen.
Indymedia is daar een voorbeeld van.
Op reageerbuis.com kun je onder andere zien hoe je een pand in tien stappen kunt kraken.
Op het youtubekanaal Vrijepijptv zijn allerlei filmpjes over kraken van vroeger en nu te vinden. Er bestaat ook een startpagina met alles over kraken.
In een tegenreactie op de overwegend negatieve publiciteit over kraken de laatste jaren, werd op 15 januari 2009 het Witboek Kraken gepresenteerd. Het boek heeft als doel het publiek en de politiek te informeren over de actuele kraakpraktijk en de huidige generatie krakers.
In reactie op het aanstaande kraakverbod begonnen verschillende Amsterdamse kraakgroepen in 2009 de website Kraken gaat door, die later opging in de landelijke website www.kraakpetitie.nl.
De kraakbeweging had eigen krantjes en een radiostation.
Het blad Bluf! verscheen van januari 1982 tot 1 april 1988 wekelijks met berichten van actievoerders over kraken, anti-militarisme, anti-kernenergie, anti-racisme en anti-fascisme, anti-apartheid en vrouwenstrijd.
Vanaf 1988 verscheen Ravage, een tijdschrift dat berichtte over acties, campagnes en projecten die zich richten tegen ‘het kapitaal en militair geweld gedomineerde wereld’. In 2005 verscheen de laatste papieren editie, sindsdien verschijnt het blad online.
Begin jaren tachtig begon het illegale radiostation Radio de Groote Keijser, later omgedoopt tot Radio de Vrije Keijser, met uitzendingen vanuit het gelijknamige kraakpand. De zender was de spreekbuis voor krakers en sympathisanten en bestaat nog steeds.
Tegenwoordig zijn de meeste krantjes vervangen door digitale versies en wordt er veel gebruik gemaakt van Youtube en andere websites om de boodschap te verspreiden en informatie uit te wisselen.
Indymedia is daar een voorbeeld van.
Op reageerbuis.com kun je onder andere zien hoe je een pand in tien stappen kunt kraken.
Op het youtubekanaal Vrijepijptv zijn allerlei filmpjes over kraken van vroeger en nu te vinden. Er bestaat ook een startpagina met alles over kraken.
In een tegenreactie op de overwegend negatieve publiciteit over kraken de laatste jaren, werd op 15 januari 2009 het Witboek Kraken gepresenteerd. Het boek heeft als doel het publiek en de politiek te informeren over de actuele kraakpraktijk en de huidige generatie krakers.
In reactie op het aanstaande kraakverbod begonnen verschillende Amsterdamse kraakgroepen in 2009 de website Kraken gaat door, die later opging in de landelijke website www.kraakpetitie.nl.
Kraakbeweging in de media
Jaren tachtig
Eén van de belangrijkste momenten in de jaren tachtig was de kraak en de ontruiming van de Vondelstraat. Het Polygoon journaal besteedde er uitgebreid aandacht aan. Vrij kort na de confrontatie in de Vondelstraat volgt het kroningsoproer. In eerste instantie wilde het journaal de krakersdemonstraties niet uitzenden, maar uiteindelijk werd er toch aandacht aan besteed. Ook al ging de berichtgeving slechts enkele minuten over de ongeregeldheden – wat slechts een fractie was van de totale uitzending – het leverde veel protest op bij koningsgezinde Nederlanders.
Tegelijkertijd werd er die dag voor alternatieve berichtgeving over de kroning gezorgd door de VARA. Ook deze uitzending kon rekenen op veel kritiek.
1 mei openden alle kranten met de kroning en kroningsrellen. De berichtgeving liep ver uiteen. In sommige kranten konden de krakers op sympathie rekenen, andere kranten hadden geen goed woord voor hen over.
Kraakverbod 2010
Sinds het kraakverbod van 1 oktober 2010 hebben er veel acties plaatsgevonden. De demonstraties verschilden van ludieke acties zoals het slapen op de dam tot rellen in de binnenstad van Amsterdam. De Volkskrant berichtte over de Damslapers. Op de dag dat het kraakverbod inging zette HP/DeTijd de stelling 'krakers zijn criminelen' op de website. Ook verschenen er talloze opiniestukken en achtergrondstukken over de kraakbeweging en het aanstaande kraakverbod, zoals in de Groene Amsterdammer, Trouw en NRC Handelsblad. De Amsterdamse krant Het Parool houdt een dossier bij over kraken. Op vrijdagavond 1 oktober 2010 vond er in Amsterdam een demonstratie bij het Spui plaats. Op Indymedia werd er opgeroepen mee te doen. Wat begon, als een vreedzame optocht eindigde in een confrontatie met de ME. De media berichtten er zeer verschillend over: AT5, NU.nl, NOS, ParoolTV, De Telegraaf, GeenStijl, Indymedia,Watkijkjijtv.
Op maandag 8 november werd er in Amsterdam een demonstratie tegen de ontruiming van kraakpand Schijnheilig georganiseerd. Een dag voor de geplande ontruiming maakte AT5 er een reportage over. De demonstratie verliep zonder incidenten. Eerder die dag werd duidelijk dat een aantal van de geplande ontruimingen van dinsdag niet doorgingen. Dat had het Haags gerechtshof bepaald omdat de krakers de kans moeten hebben de ontruimingen bij de rechter aan te vechten.
Verschillende media besteedden aandacht aan de demonstratie tegen de ontruiming en de uitspraak van het gerechtshof dat als een voorzichtige overwinning van de kraakbeweging werd beschouwd: AT5, RTV Noord-Holland, NRC Handelsblad en RTL nieuws.
Eén van de belangrijkste momenten in de jaren tachtig was de kraak en de ontruiming van de Vondelstraat. Het Polygoon journaal besteedde er uitgebreid aandacht aan. Vrij kort na de confrontatie in de Vondelstraat volgt het kroningsoproer. In eerste instantie wilde het journaal de krakersdemonstraties niet uitzenden, maar uiteindelijk werd er toch aandacht aan besteed. Ook al ging de berichtgeving slechts enkele minuten over de ongeregeldheden – wat slechts een fractie was van de totale uitzending – het leverde veel protest op bij koningsgezinde Nederlanders.
Tegelijkertijd werd er die dag voor alternatieve berichtgeving over de kroning gezorgd door de VARA. Ook deze uitzending kon rekenen op veel kritiek.
1 mei openden alle kranten met de kroning en kroningsrellen. De berichtgeving liep ver uiteen. In sommige kranten konden de krakers op sympathie rekenen, andere kranten hadden geen goed woord voor hen over.
Kraakverbod 2010
Sinds het kraakverbod van 1 oktober 2010 hebben er veel acties plaatsgevonden. De demonstraties verschilden van ludieke acties zoals het slapen op de dam tot rellen in de binnenstad van Amsterdam. De Volkskrant berichtte over de Damslapers. Op de dag dat het kraakverbod inging zette HP/DeTijd de stelling 'krakers zijn criminelen' op de website. Ook verschenen er talloze opiniestukken en achtergrondstukken over de kraakbeweging en het aanstaande kraakverbod, zoals in de Groene Amsterdammer, Trouw en NRC Handelsblad. De Amsterdamse krant Het Parool houdt een dossier bij over kraken. Op vrijdagavond 1 oktober 2010 vond er in Amsterdam een demonstratie bij het Spui plaats. Op Indymedia werd er opgeroepen mee te doen. Wat begon, als een vreedzame optocht eindigde in een confrontatie met de ME. De media berichtten er zeer verschillend over: AT5, NU.nl, NOS, ParoolTV, De Telegraaf, GeenStijl, Indymedia,Watkijkjijtv.
Op maandag 8 november werd er in Amsterdam een demonstratie tegen de ontruiming van kraakpand Schijnheilig georganiseerd. Een dag voor de geplande ontruiming maakte AT5 er een reportage over. De demonstratie verliep zonder incidenten. Eerder die dag werd duidelijk dat een aantal van de geplande ontruimingen van dinsdag niet doorgingen. Dat had het Haags gerechtshof bepaald omdat de krakers de kans moeten hebben de ontruimingen bij de rechter aan te vechten.
Verschillende media besteedden aandacht aan de demonstratie tegen de ontruiming en de uitspraak van het gerechtshof dat als een voorzichtige overwinning van de kraakbeweging werd beschouwd: AT5, RTV Noord-Holland, NRC Handelsblad en RTL nieuws.
